EKOSİSTEM HİZMETLERİ

 

İnsanlar olarak doğaya bağımlıyız.

 Özellikle de doğanın bize sunduğu toprak, besin, su, hava gibi varlıklara ve bu varlıkların devamlılığını sağlayan toprak oluşumu, su ve besin döngüsü  ve atmosferik hava olayları gibi süreçlere muhtacız.

Bu süreçler insanlık tarihi boyunca farklı isimlerle çağrıla geldiler ve günümüzde “ekosistem hizmetleri” olarak isimlendiriliyorlar.

 Örneğin Stanford Üniversitesi’nden çevre bilimci G. Daily ekosistem hizmetlerini doğal ekosistemlerin ve onları oluşturan türlerin insan hayatını sürdürmesi ve yerine getirmesi için gereken koşullar ve süreçler olarak tanımlıyor.

  Doğanın sunduğu bu hizmetler biyolojik çeşitliliğin ve deniz ürünleri, yem, kereste, biyoyakıtlar, doğal elyaf, birçok ilaç ve endüstriyel ürün gibi doğal ve üretilmiş malların varlıklarını devam ettirmelerini sağlarlar.

 Ekosistem hizmetleri, ürünlerin üretimine ek olarak, zararlı kontrolü, tozlaşma, iklim düzenlemesi, toprak tutma ve taşkın kontrolü, temizlik, geri dönüşüm ve doğal kaynakların kendini yenilemesi gibi birçok yaşam destek işlevini de içermektedir ve bunlar da birçok maddi olmayan estetik ve kültürel fayda sağlar.

 Bu kavram, 1970’lerin sonlarında ve 80’lerde çoğunlukla doğa bilimciler tarafından, biyolojik çeşitlilik kaybının insan sağlığı için kritik hizmetleri temel alan ekosistem işlevlerini nasıl doğrudan etkilediğini göstermek ve böylece doğayı koruma konusundaki eylemi tetiklemek için ortaya atılmıştır.

Buna göre ekosistem hizmetleri doğal varlıkları (toprak, bitkiler ve hayvanlar, hava ve su) değer verdiğimiz şeylere dönüştürür.

 Örneğin mantarlar, solucanlar ve bakteriler güneş ışığının, karbonun ve azotun ham bileşenlerini bereketli toprağa dönüştürdüklerinde bir ekosistem hizmeti sağlar.

İşlevlerine göre dört farklı ekosistem hizmeti kategorisi tanımlanabilir:

1 Düzenleme işlevleri: Doğal ve yarı doğal ekosistemlerin, biyolojik, jeolojik ya da kimyasal döngüler ve süreçler yoluyla gerekli yaşam destek sistemlerini düzenleme kapasitesi.

Ekosistem (ve biyosfer) sağlığının korunmasına ek olarak bu düzenleme işlevleri, insanlara doğrudan ve dolaylı olarak temiz hava, su ve toprak,biyolojik kontrol hizmetleri gibi birçok hizmet sunar.

2 Habitat (yaşam alanı) işlevleri: Doğal ekosistemler, yabani bitki ve hayvanlara sığınma ve üreme alanları sağlar ve böylece biyolojik ve genetik çeşitliliğin ve evrimsel süreçlerin korunmasına katkıda bulunur.

3 Üretim işlevleri: Ototroflar (kendi yiyeceklerini üreten bitkiler veya yosunlar) fotosentez veya inorganik kimyasal reaksiyonları kullanarak enerji, karbondioksit, su ve çeşitli mineralleri kullanarak karmaşık ve çok çeşitli karbonhidratlar oluştururlar.

Bu karmaşık yapılar daha sonra ikincil üreticiler tarafından başka daha karmaşık ve çeşitli yapıların oluşturulmasında kullanılırlar.

 Karbonhidrat yapılarındaki bu geniş çeşitlilik, gıda ve hammaddeden enerji kaynaklarına ve genetik malzemeye kadar insan tüketimi için birçok ekosistem ürünü sağlar.

 4 Bilgi işlevleri: İnsan evriminin çoğu yazının olmadığı tarih öncesi zamanlarda gerçekleştiğinden, doğal ekosistemler geçmişi anlamamızda önemli bir referans görevi görür.   

                      Bunun yanında manevi zenginleşme, bilişsel gelişim, rekreasyon ve estetik deneyim fırsatları sağlayarak insan sağlığına katkıda bulunurlar.

Ekosistem hizmetlerinin değeri ve bunların kaybıyla ilişkili maliyetlerin farkındalığının artması sonucunda ekosistem hizmetleri için ödemeler gibi mekanizmalar da ortaya çıktı.

 Her ne kadar bu mekanizmalar ekosistemi koruma amaçlı piyasa mekanizmaları olarak öne sürülse de, doğanın meta haline getirilmesi ile ilgili kaygılar nedeniyle de eleştiriliyor.